In korte tijd door de tijd
Een korte excursie in het fenomeen tijd. In twee sessies proberen we het fenomeen tijd te verkennen.
Hoe komt het eigenlijk dat de tijd een richting heeft?
“Ik droomde, dat ik langzaam leefde…
langzamer dan de oudste steen.
Het was verschrikkelijk: om mij heen
schoot alles op, schokte of beefde,
wat stil lijkt. ‘K zag de drang waarmee
de bomen zich uit de aarde wrongen
terwijl ze hees en hortend zongen;”
Tijd – M. Vasalis uit ‘Parken en Woestijnen’ – 1940/41
Iedereen weet intuïtief wat tijd is maar probeer het eens uit te leggen aan iemand die dat begrip niet kent. Dat besefte Augustinus al in het jaar 430. Tijd meten we via verandering maar de mate van verandering meten we dan weer met de tijd die daarvoor nodig is. De Griekse filosoof Parmenides betoogde ooit juist dat verandering niet mogelijk is in zijn discussies met Heraclitus.
In het Newtoniaanse model van het universum heeft de tijd geen richting. De tijd in bewegingsvergelijkingen kan zonder probleem omgekeerd worden. Toch kennen wij verleden en toekomst als niet verwisselbaar. We herkennen onmiddellijk een in de omgekeerde richting afgespeelde film. Blijkbaar kennen wij aan de tijd een richting toe die er in het Newtoniaanse model niet is.
Stefan Boltzmann, de man die het begrip entropie voor het eerst definieerde als de mate van wanorde in een systeem, besefte dat wij de richting van de tijd ervoeren als die waarin de entropie toeneemt. Maar in elk Newtoniaans systeem zullen altijd uiterst sporadisch spontaan momenten van afnemende entropie plaatsvinden. Zouden wij dan zeer kort een verwisseling ervaren van toekomst en verleden?
Op dat soort vragen zullen we in deze sessies ingaan. Bekijk alvast ‘ Is Time Real?’ van Sabine Hossenfelder als introductie. Voor de agenda, kijk hier.