Een bewijs uit het ongerijmde
Ik had het al eerder op deze website over professor Donald Hoffman – cognitief psycholoog – en over zijn boek ‘The Case Against Reality. How evolution hid the truth from our eyes.’ Toen ik dat boek enige jaren terug voor het eerst las had ik nog wel wat bezwaren tegen de manier waarop hij tot de tegenintuïtieve conclusie kwam dat de werkelijkheid niet is wat hij lijkt en dat onze zintuigen juist niet geëvolueerd zijn om de werkelijkheid te representeren. Dat kwam omdat hij, uitgaande van het neo-darwinistische evolutie denkbeeld van de overleving van het DNA van de beter geschikte drager daarvan, tot zijn conclusie kwam. En ik ben, zoals ik al vaker betoogd heb, geen fan van dat materialistische neo-darwinistische idee hoewel Hoffman’s eindconclusie wel weer goed aansloot bij de conclusies die ik uit de kwantumfysica trok.
Maar ik zat fout. Wat ik niet besefte is dat Hoffman juist laat zien dat de neo-darwinistische hypothese uiteindelijk, via de toepassing van daarop gebaseerde speltheorieën, evolutionaire games, uitkomt bij een logisch conflict. Met het uitvoeren van vele op het neo-darwinisme gebaseerde evolutiegames (simulaties) op computers heeft hij aangetoond dat die hypothese zichzelf uiteindelijk in de voet schiet. Evolutiegames gebaseerd op voortplanting van de geschiktere voor overleving leveren consequent op dat evolutie altijd kiest voor de aanpassing aan onze zintuiglijke verwerking die het minste kost maar wel effectief is terwijl een waarheidsgetrouwe interne weergave van de werkelijkheid veel meer kost dan een simpele effectieve die niet per se waarheidsgetrouw hoeft te zijn. De heerlijke sappige appel die je ziet hoeft daarom dat in werkelijkheid niet te zijn, als jouw actie – pakken en opeten – maar gunstig voor jouw organisme uitpakt. Dus juist als neo-darwinisme zou kloppen kan jouw beeld van de werkelijkheid dat niet. Dat is toch redelijk absurd, niet?
Neuronen zijn niet de bron van het bewustzijn
Hoffman gaat dan verder en zegt dat het beeld dat we hebben gevormd van fysieke hersens en neuronen dus volstrekt niet klopt. Zijn volgende stap is dan de afwijzing van de hypothese dat jouw neuronen de bron zijn van je bewustzijn. Dat kunnen ze niet zijn omdat het beeld van hersens en neuronen dat ons visueel systeem produceert niet overeenkomt met de werkelijkheid. Verder is de grote – onoplosbare – vraag hoe fysieke neuronen bewustzijn produceren. Ze zijn er alleen als we er onze aandacht op richten. En dat is nu net precies ook de conclusie die ik trek uit het waarnemerseffect in de kwantumfysica. Als de waarnemer, simpelweg door waar te nemen, de werkelijkheid kan beïnvloeden – denk aan het experimenteel bevestigde veranderde gedrag van de kwantumgolf als we kunnen zien door welke spleet het elektron gaat – dan kan dat niet gedaan worden door jouw fysieke neuronen. Dat zou eveneens een redelijk absurde aanname zijn. Hoffman en ik komen via verschillende wegen tot dezelfde conclusie.
Een netwerk van ‘Conscious Agents’
Hoffman stelt dus – net als ik en vele anderen – dat bewustzijn primair moet zijn en heeft een complete wiskundige theorie – samen met zijn team – opgebouwd dat een netwerk van interacterende bewustzijnseenheden, Conscious Agents (CA’s), beschrijft. Zijn uitgebreide artikel met de naam ‘Objects of consciousness’ van 2014 is op het internet makkelijk te vinden en te downloaden. Hij laat daarin onder andere op mathematische wijze zien dat meerdere interacterende CA’s weer een grotere complexere CA vormen. De mathematische beschrijving van de eenvoudigste CA blijkt – heel verassend – identiek aan de kwantumfysische beschrijving van een vrij deeltje. Zo is elk mens dus een complexe CA, samengesteld uit biljoenen cellen, die op hun beurt ook weer complexe CA’s zijn. Enzovoort.
Een Virtual Reality spel
De interactie van het gehele netwerk van interacterende complexe CA’s levert uiteindelijk de ruimtetijd op zoals wij die ervaren. Die ruimtetijd is daarmee dan ook een illusie die door die complexe CA’s wordt ervaren. Hoffman gebruikt nogal eens de virtual reality metafoor van een VR spel waarin de spelers zich aan elkaar voordoen als actiefiguren, avatars. Hij maakt vaak de vergelijking van onze zintuigen – niet alleen de ogen dus – met een virtual reality bril. In dat geval is dat wat wij ervaren als een object of persoon niet veel anders dan een groepje pixels dat gegenereerd wordt door het VR-systeem op het moment dat wij ernaar kijken. Wanneer wij niet kijken hoeven die pixels niet gegenereerd te worden en zijn ze er dus niet.
Dit verklaart ook de plooibaarheid van ruimte en tijd zoals die uit de speciale relativiteit tevoorschijn komt. Als ruimte en tijd een gegenereerde ervaring zijn dan kunnen we dat ineens beter begrijpen.
NB: Een pixel is de kleinste eenheid in een beeld op een computerscherm. Alles wat je op een computerscherm ziet is opgebouwd uit pixels.
Wat niet waargenomen wordt bestaat niet
Dit past dus naadloos in de bevindingen van de kwantumfysica dat het waargenomen object niet bestaat voordat het waargenomen wordt. Het object – de pixels – wordt gegenereerd op het moment dat wij onze aandacht erop richten en het ervaren. Het interview van André Duqum met Donald Hoffman – twee uur – is bijzonder interessant en goed te volgen want Hoffman legt zeer geduldig uit. Maar neem wel een rustig niet-storen moment voor het bekijken. NB: De term ‘Markovian kernel’ valt nogal eens in het interview. Dat is een mathematisch begrip dat gebruikt wordt in Hoffman’s CA-model. Vertaal dat rustig door het tweeweg filter dat elke communicatie-combinatie van zintuig met expressiemogelijkheid eigenlijk is. Een technisch woord voor wat door ervaren en reageren uitgewisseld wordt dus. We leven in een VR Game. Een absurd lijkende conclusie. Maar dat is geen reden om het spel niet serieus te nemen. Maar wellicht ook om er zonder grote angst en meer in verwondering en bewondering van te genieten.
Ir. Paul J. van Leeuwen MSc studeerde af in de technische natuurkunde in 1974 aan de TU Delft. Kwantumfysica was nog geen onderdeel van zijn curriculum toen. Hij behaalde tijdens zijn werk in de automatisering in 1993 een master of science in kennistechnologie bij het CIBIT verbonden aan de Utrechtse universiteit. Momenteel geeft hij cursussen kwantumfysica en bewustzijn aan de Academie voor geesteswetenschappen in Utrecht.